Stan wojenny w Polsce 1981-1983
Stan wojenny w Polsce 1981-1983Obchody 25-lecia wprowadzenia stanu wojennego w Polsce, Warszawa,
2006
Historyczna rekonstrukcja wydarzeń 13 grudnia 1981 r., Kraków,
2006
Stan wojenny
został wprowadzony
13 grudnia
1981
r. na terenie całej
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
na mocy uchwały
Rady Państwa
z dnia
12 grudnia
1981
r.[1], podjętej niejednogłośnie[2] na polecenie
Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego
(pozakonstytucyjnego tymczasowego organu władzy, faktycznie nadrzędnego wobec konstytucyjnych władz państwowych[3]), poparty przez
Sejm PRL
uchwałą z dnia
25 stycznia
1982
r.[4]. Został zawieszony
31 grudnia
1982
r.[5], a zniesiono go
22 lipca
1983
r.[6] Przygotowania do wprowadzenia stanu wojennegoPrzepustka zezwalająca na poruszanie w godzinach od 22 do 6 z miejsca zamieszkania do miejsca pracy Już w czasie fali strajków
sierpnia 1980
, władze
komunistyczne
rozważały możliwość wprowadzenia
stanu wojennego
w celu powstrzymania niepokojów społecznych i zgaszenia rodzącego się ruchu
demokratycznego
[]. Przyczyny, dla których władze nie zdecydowały się wówczas na podjęcie tego rodzaju działań, nie zostały do końca wyjaśnione. Jest możliwe, że
Biuro Polityczne KC PZPR
postanowiło, że wobec mobilizacji społeczeństwa i groźby strajku generalnego wprowadzenie w tamtym momencie stanu wojennego może doprowadzić do eskalacji napięcia i otwartej konfrontacji ze społeczeństwem, co mogło spowodować niekontrolowany rozwój wypadków. Jednocześnie Biuro Polityczne KC
KPZR
, nie informując o niczym polskich towarzyszy, wydało
28 sierpnia
1980 rozporządzenie o mobilizacji czterech
dywizji
radzieckich stacjonujących w zachodnich okręgach wojskowych
ZSRR
z perspektywą ich wejścia na terytorium
PRL
na początku września 1980 roku, jeśli ogólnokrajowe strajki trwałyby nadal. W razie napotkania większego oporu zamierzano wysłać do Polski dodatkowe wojska[7][8]. Władze PRL, ostatecznie poszły na kompromis zawierając
porozumienia sierpniowe
, co w konsekwencji doprowadziło do powstania
NSZZ Solidarność
. Strona rządowa potraktowała te ustępstwa jako zło konieczne i manewr taktyczny, gdyż jeszcze w końcu sierpnia rozpoczęto przygotowania do przeprowadzenia wariantu siłowego.
Komitet Obrony Kraju
i
Sztab Generalny Wojska Polskiego
rozpoczęły prace studyjne nad wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce.
10 listopada
1980
zarejestrowano NSZZ Solidarność, a już
12 listopada
1980 gen.
Wojciech Jaruzelski
ujawnił na posiedzeniu
Komitetu Obrony Kraju
, że przygotowany został zestaw niezbędnych aktów prawnych dotyczących stanu wojennego[9]. W listopadzie
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
opracowywało plany
internowania
12,9 tysięcy wytypowanych działaczy
opozycji
, przygotowało ośrodki internowania i miejsca w więzieniach. Zaplanowano też blokady komunikacji i telekomunikacji[].
1 grudnia
1980 władze
ZSRR
przekazały gen.
Tadeuszowi Hupałowskiemu
i płk. Franciszkowi Puchale plany wkroczenia wojsk radzieckich do Polski w ramach ćwiczeń "Sojuz 80". Gotowość operacyjną do przekroczenia granicy wyznaczono na
8 grudnia
1980. Według meldunku płk. Kuklińskiego dla CIA z początku grudnia[10] do Polski miało wtedy wkroczyć 18 dywizji wojsk Układu Warszawskiego (15 radzieckich, dwie
czechosłowackie
i jedna
enerdowska
), które po chwilowym pozorowaniu manewrów z ostrą
amunicją
przegrupowano by tak, aby otoczyć nimi większe polskie miasta i ośrodki przemysłowe. Polskie wojska miały początkowo pozostać w
koszarach
, ale potem cztery dywizje
LWP
włączyłyby się do operacji. Nikt w polskim dowództwie nie myślał o oporze[], a niektórzy uważali, że obecność tak dużych sił inwazyjnych w Polsce uspokoi społeczeństwo.
5 grudnia
1980 na szczycie państw
Układu Warszawskiego
w
Moskwie
gen.
Jaruzelski
przedstawił koncepcję samodzielnego zlikwidowania "Solidarności" i opozycji, gdy tylko wystąpią pierwsze oznaki wyczerpania społeczeństwa. Natomiast
Stanisław Kania
ostrzegł
Breżniewa
, że interwencja spotka się "z gwałtowną reakcją społeczną, wręcz z powstaniem narodowym".
Zbigniew Brzeziński
, doradca do spraw bezpieczeństwa prezydenta
USA
Jimmyego Cartera
ostrzegł Rosjan, że ich zbrojna interwencja w Polsce spotka się z ostrą ripostą
Stanów Zjednoczonych
. Według amerykańskiego historyka i publicysty Paula Kengora, autora książki "The Crusader: Ronald Reagan and the Fall of Communism" z
2006
, ówczesny prezydent
USA
Ronald Reagan
rozważał wysłanie do Polski amerykańskich wojsk w razie najazdu Sowietów, w celu powstrzymania inwazji. Nie potwierdza tego jednak Zbigniew Brzeziński ani
sowietolog
prof.
Richard Pipes
z
Uniwersytetu Harvarda
[11]., Paul Kengor podaje ponadto, iż pomysł interwencji ostatecznie zarzucono ponieważ doradcy wyjaśnili Reaganowi, że w Europie armia amerykańska jest słabsza od radzieckiej[11]. W lutym
1981
przeprowadzono "grę sztabową"
MON
i
MSW
, której celem było przećwiczenie różnych wariantów rozwoju sytuacji. Ustalono wówczas, iż stan wojenny powinien być poprzedzony odpowiednim przygotowaniem propagandowym, a sama decyzja powinna być powzięta na podstawie pretekstu, który uzasadniłby opinii publicznej i międzynarodowej celowość jego wprowadzenia. Stwierdzono również konieczność ogłoszenia stanu wojennego przed oczekiwaną mobilizacją
NSZZ Solidarność
(przed rozpoczęciem strajku powszechnego), oraz wprowadzenie go od razu na terytorium całego kraju (z soboty na niedzielę, aby utrudnić reakcję opozycji związkowej). Przeglądano także akty prawne, rozporządzenia wewnętrzne oraz testowano harmonogram zaplanowanych działań[12]. W marcu zakończono zasadniczy etap prac koncepcyjnych całej operacji. Już w końcu marca sytuacja bardzo się zaogniła po
incydencie w Bydgoszczy
, podczas którego pobito związkowców. "Solidarność" ogłosiła pogotowie strajkowe i zapowiedziała rozpoczęcie strajku generalnego od
31 marca
1981, jeśli władze nie ukarzą sprawców tego zajścia. W tym samym czasie na terytorium Polski odbywały się ćwiczenia
Układu Warszawskiego
"Sojuz-81", co stwarzało groźbę włączenie się wojsk Układu Warszawskiego w tłumienie ewentualnego strajku generalnego. Częściowo odtajniony raport wywiadu USA[13] z
3 kwietnia
1981
podaje, że przywódcy ZSRR przychylali się wtedy do interwencji w Polsce, ponieważ uznali, że polscy komuniści stracili już możliwość utrzymania władzy. W tym celu na przełomie marca i kwietnia poczyniono wiele przygotowań do wkroczenia i utrzymywano w tym celu od 12 do 20
dywizji
radzieckich w gotowości bojowej[13].
27 marca
Solidarność przeprowadziła strajk ostrzegawczy. W tym samym dniu do Warszawy przybył radziecki marszałek
Wiktor Kulikow
, który wyraził niezadowolenie ze stanu przygotowań do wprowadzenia stanu wojennego.
30 marca
miały miejsce rozmowy pomiędzy
Lechem Wałęsą
i
Mieczysławem Rakowskim
, które doprowadziły do kompromisu.
Andrzej Gwiazda
wystąpił w telewizji z komunikatem o odwołaniu strajku generalnego[14]. Kryzys został przejściowo opanowany, władze i "Solidarność" osiągnęły kompromis i do wybuchu ogólnopolskiego strajku nie doszło. W lipcu 1981 roku okazało się, że bez powiadomienia polskiej strony Rosjanie przerzucili do swojego składu w
Bornem Sulinowie
ponad 600
czołgów
zwiększając tam ich liczbę do 900 wozów jako, że wcześniej w bazie stało ich już ponad 300.[15] Miesiąc później marszałek
Wiktor Kulikow
zażądał od polskiego dowództwa zgody na wprowadzenie do
LWP
doradców radzieckich od szczebla Sztabu Generalnego do szczebla dowództw dywizji włącznie, jednak mu odmówiono[15]. W ostatniej dekadzie sierpnia płk Tadeusz Kwiatkowski, dyrektor Biura Śledczego MSW pojechał do Moskwy na rozmowy z
KGB
. Celem ich było uzgodnienie druku obwieszczeń o wprowadzeniu stanu wojennego oraz ustalenie zasad ich transportu. Zamówiono 25 tysięcy egzemplarzy, paczkowanych po 500 sztuk, o łącznej wadze 6 ton. Druk miał zostać ukończony
4 września
, a obwieszczenia zapakowane na pokład rządowego
Iła-18
, przewiezione do Warszawy i ukryte w gmachu MSW.[16] W końcu sierpnia
1981
w
Moskwie
, w związku z planami wprowadzenia stanu wojennego, wydrukowano odpowiednie obwieszczenie
Rady Państwa
, bez zamieszczonego nazwiska jej przewodniczącego i daty[12]. Od tej pory do uruchomienia całego procesu potrzebna była jedynie decyzja polityczna. Na początku września 1981 roku nad granicami Polski odbyły się największe powojenne ćwiczenia Armii Radzieckiej o kryptonimie "Zapad-81", które według wspomnień ich uczestników wyglądały na próbę generalną przed radziecką inwazją na Polskę[17]. Także we wrześniu 1981 na kolejnym posiedzeniu
KOK
, jego uczestnicy uznali iż MSW i wojsko ukończyły niezbędne przygotowania. Postanowiono odczekać na odpowiedni moment, w którym pogłębi się zmęczenie społeczeństwa i narastanie niepokoju o przyszłość oraz pojawi się niezbędny pretekst, który pozwoli obarczyć odpowiedzialnością za wprowadzenie stanu wojennego
NSZZ Solidarność
[12]. O pracach tych nie informowano członków
rządu
,
Sejmu
i Rady Państwa. Nie informowano o tym nawet członków Biura Politycznego i Sekretariatu KC PZPR. Przyczyny wprowadzenia stanu wojennegoOficjalnym powodem ogłoszenia
stanu wojennego
była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności) i
reglamentacja
(od kwietnia do października 1981 ponownie objęto systemem tzw.
kartek żywnościowych
wiele istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąka, ryż, mleko dla niemowląt itd.), oraz zagrożenie
bezpieczeństwa energetycznego
w kraju wobec zbliżającej się zimy. Rzeczywistymi powodami były obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności
Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym "Solidarność"
, oraz walki różnych stronnictw w
PZPR
nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego
PRL
. Istotny był gwałtowny spadek poparcia społecznego dla polityki komunistów, według badań
OBOP
już w czerwcu 1981 zaufanie do rządu deklarowało 24% respondentów, działania KC PZPR aprobowało jedynie 6% respondentów, a działania NSZZ "Solidarność" pozytywnie oceniało aż 62% Polaków[12]. Za najważniejszy argument uznano groźbę interwencji zbrojnej przez pozostałe państwa
Układu Warszawskiego
. Jednak 13 grudnia 1981, w dniu wprowadzenia stanu wojennego, nie zanotowano żadnych ruchów wojsk
radzieckich
ani zwiększonej komunikacji radiowej w ramach Układu Warszawskiego[18][19] – o godz 4:20 rano
Departament Stanu USA
wydał komunikat w którym stwierdził, iż "nie zasygnalizowano żadnego ruchu wojsk radzieckich"[12][18][18]. Jeszcze 10 grudnia w Moskwie[12], podczas narady
Biura Politycznego
KC
KPZR
, władze ZSRR stwierdziły, iż interwencja w Polsce jest brana pod uwagę jako ostateczność, tylko na wypadek, gdyby polskie siły bezpieczeństwa, wojsko i PZPR nie mogły sobie dać rady z sytuacją, przy czym obawiano się także antyradzieckiego przewrotu w polskiej armii. W czasie debaty zdecydowany sprzeciw odnośnie interwencji ZSRR w Polsce wyraził radziecki polityk
Jurij Andropow
, jeden z członków Biura Politycznego KC KPZR:
| (...) Nie możemy ryzykować. Nie zamierzamy wprowadzać wojsk do Polski [20]. Jest to słuszne stanowisko i musimy się go trzymać do końca. Nie wiem, jak rozwinie się sprawa z Polską, ale jeśli nawet Polska będzie pod władzą “Solidarności”, to będzie to tylko tyle. A jeśli na Związek Radziecki rzucą się kraje kapitalistyczne, a oni już mają odpowiednie uzgodnienia o różnego rodzaju sankcjach ekonomicznych i politycznych, to dla nas będzie to bardzo ciężkie. Powinniśmy przejawiać troskę o nasz kraj, o umacnianie Związku Radzieckiego. To jest nasza główna linia [20][21]. |
ZSRR naciskał już od połowy 1981 na rozwiązanie sytuacji wyłącznie "siłami krajowymi" (polska armia i siły bezpieczeństwa), mając świadomość kosztów politycznych ewentualnej interwencji oraz materialnych – uwikłany był bowiem w tym czasie w inną, kosztowną
interwencję w Afganistanie
. Radziecki KC KPZR był przekonany, iż interwencja wojskowa w Polsce tuż po inwazji na Afganistan zaprzepaści na lata perspektywę odprężenia i ograniczenia światowego wyścigu zbrojeń[22], a radzieckie siły okupacyjne staną w obliczu poważnych trudności po ewentualnej interwencji, napotykając na opór podziemia w kraju – jedynym rozwiązaniem, zdaniem Moskwy, było zorganizowanie wojskowego zamachu stanu przy pomocy polskich sił zbrojnych[22] Władze komunistyczne wskazywały swoich nowych przeciwników politycznych jako przyczynę powstałej sytuacji, wykorzystując do tego praktycznie monopolistyczną pozycję w należących do państwa środkach masowego przekazu (radio, telewizja, gazety) – brutalna propaganda rządowa, którą kierował ówczesny rzecznik rządu
Jerzy Urban
, demonizowała
NSZZ "Solidarność"
, dążąc do zdyskredytowania go w oczach społeczeństwa. Mass media dopuszczały się fałszerstw i przeinaczeń, niejednokrotnie operując szowinistycznymi sloganami. Z drugiej strony opozycja, dysponująca o wiele mniejszymi środkami wpływu, upowszechniała chwytliwe schematy, zarzucając rządowi np. "nową okupację" czy też "wojnę z narodem". Stan wojenny wprowadzono w 16 miesięcy po
strajkach
w
1980
, które doprowadziły do powstania "Solidarności" i odwilży politycznej w Polsce. Aspekt prawny wprowadzenia stanu wojennego[23] Podstawa prawna wprowadzenia stanu wojennegoPodstawą prawną do wprowadzenia stanu wojennego był art. 33 ust. 2
Konstytucji PRL
(według nowej numeracji przyjętej w
1976
r.[24]), który stanowił: Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację.
Rada Państwa
była jedynym organem uprawnionym do podejmowania decyzji o wprowadzeniu
stanu wojennego
, a ówczesna ustawa zasadnicza nie przewidywała żadnych ograniczeń czasowych co do podjęcia przez nią takiej decyzji (inaczej niż w przypadku wprowadzenia
stanu wojny
: wówczas mogła to uczynić – zgodnie z art. 33 ust. 1 in fine Konstytucji – tylko między sesjami Sejmu). Reżim prawny stanu wojennegoPrzy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego powstał problem luki w prawie: pod rządami Konstytucji z
1952
r. nie uregulowano żadnym aktem rangi ustawowej materii dotyczącej funkcjonowania władz państwa oraz aparatu administracyjnego, gospodarki narodowej, a także praw i obowiązków obywateli w czasie obowiązywania stanu wojennego. Ustawa z dnia
23 czerwca
1939
r. o stanie wojennym (Dz. U. Nr 57, poz. 366) została "milcząco
derogowana
" po
II wojnie światowej
[25], a ponadto nie pasowała do ówczesnego modelu ustrojowego państwa[26]. Rada Państwa na podstawie art. 30 pkt 5 Konstytucji była upoważniona do wydawania
dekretów
z mocą
ustawy
. Jednakże art. 31 ust. 1 Konstytucji ograniczał to prawo do okresów między sesjami
Sejmu
. W grudniu
1981
r. trwała sesja Sejmu, pomimo to zdecydowano się na wydanie – "w związku z art. 33 ust. 2 Konstytucji", jak określono w jego arendze – Dekretu o stanie wojennym (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 154
) oraz Dekretu o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 156
) i Dekretu o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 157
). Tym samym przy wydaniu tych dekretów zostały naruszone przepisy konstytucyjne[27].
6 stycznia
1982
r. Rada Państwa przekazała do zatwierdzenia Sejmowi dekrety dotyczące stanu wojennego[28].
25 stycznia
1982
r. Sejm, "mając na względzie, że dla efektywnego przywracania pokoju społecznego i odbudowy życia gospodarczego kraju było niezbędne podjęcie nadzwyczajnych środków prawnych nie przewidzianych w dotychczasowych ustawach", uchwalił Ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego (
Dz. U. z 1982 r. Nr 3, poz. 18
), którą zatwierdził z mocą od
12 grudnia
1981
r. powyższe dekrety. Zdaniem Andrzeja Gwiżdża[29], Romualda Kraczkowskiego[27], Jerzego Stembrowicza[30], czy
Zbigniewa Witkowskiego
[31] ustawa sejmowa
konwalidowała
nieprawidłowości, jakie wystąpiły przy wydaniu dekretów dotyczących stanu wojennego. Odmienne stanowisko zajmuje
Lech Gardocki
[32], którego zdaniem "Sejm mógł tylko zatwierdzić dekrety wydane między [jego] sesjami". Wprowadzenie stanu wojennegoObwieszczenie Rady Państwa o wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia o godzinie 0:00 oddziały
ZOMO
rozpoczęły ogólnokrajową akcję aresztowań działaczy opozycyjnych. W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 tys. żołnierzy
Wojska Polskiego
, 30 tys. funkcjonariuszy
MSW
oraz bezpośrednio na ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9000 samochodów[12] oraz kilka
eskadr
helikopterów i samoloty transportowe. 25% wszystkich sił skoncentrowano w Warszawie i okolicach. 10 tysięcy funkcjonariuszy wzięło udział w Akcji "Jodła", której celem było zatrzymanie i umieszczenie w uprzednio przygotowanych aresztach i więzieniach wytypowanych osób, uznanych za groźne dla bezpieczeństwa państwa. Kilkanaście minut przed północą rozpoczęła się Akcja "Azalia", mająca na celu opanowanie i wyłączenie central telefonicznych. Do 451 obiektów w całym kraju wkroczyły uzbrojone oddziały, sformowane z 700 funkcjonariuszy SB i MO, 3000 żołnierzy
Wojsk Ochrony Pogranicza
oraz innych jednostek wojskowych MSW, a także 1200 żołnierzy oddelegowanych przez wojsko. Zaraz po północy zamilkły cywilne telefony, w tym także w ambasadach i konsulatach. W tym samym czasie 350 funkcjonariuszy milicji i SB, 550 żołnierzy MSW oraz około 3000 żołnierzy obsadziło wszystkie obiekty radia i telewizji. Już
14 grudnia
rezerwiści powołani do jednostek milicji otrzymali broń, z zastrzeżeniem, że wydawanie amunicji należeć będzie do decyzji komendantów wojewódzkich MO. Broń wydawano zmobilizowanym członkom
ORMO
a także emerytom oraz rencistom SB i MO, zorganizowanym w grupach samoobrony[33]. O wprowadzeniu stanu wojennego poinformowało
Polskie Radio
o godzinie 6 nadając przemówienie generała Jaruzelskiego.
MON
powołało dziesiątki tysięcy
rezerwistów
i wydało rozporządzenie o nakazie zdeponowania broni i amunicji. Zmilitaryzowano wiele instytucji (skierowano do nich 8000 komisarzy wojskowych, w tym 400 do resortów i instytucji centralnych), część strategicznych sektorów gospodarki, takich jak komunikacja, telekomunikacja, energetyka, górnictwo i porty morskie oraz 129 najważniejszych fabryk. Wyłączono komunikację telefoniczną (co spowodowało liczne przypadki śmierci osób, których nie można było przewieźć do szpitali karetkami pogotowia[]), wprowadzono
cenzurę
korespondencji. Po późniejszym przywróceniu łączności kontroli i cenzurze podlegały również rozmowy
telefoniczne
(w słuchawkach telefonicznych informował o tym powtarzający się automatyczny komunikat: rozmowa kontrolowana, rozmowa kontrolowana...). Ograniczono możliwość przemieszczania się wprowadzając
godzinę milicyjną
(w początkowym okresie od 19:00, następnie od 22:00 do 6:00), jednocześnie zakazano zmiany miejsca pobytu bez uprzedniego zawiadomienia władz administracyjnych. Wstrzymano wydawanie prasy (poza dwiema gazetami rządowymi – "
Trybuna Ludu
" i "
Żołnierz Wolności
", oraz kilka pism terenowych). Zarządzono również wstrzymanie wyjazdów zagranicznych do odwołania (zamknięto granice państwa i lotniska cywilne), a także czasowe zawieszenie zajęć w szkołach. Polską
Służbę Bezpieczeństwa
w działaniach przeciwko opozycji demokratycznej wsparł aktywnie
wschodnioniemiecki
wywiad
STASI
– Grupę Operacyjną STASI założono w Warszawie już w połowie 1980, po fali masowych strajków na terenie całego kraju. Działania STASI i SB wspierała i koordynowała radziecka
KGB
, która już od połowy lat 70. działała w krajach
Bloku Wschodniego
w ramach kontroli i neutralizowania organizacji opozycyjnych[34]. Wznowiono zagłuszanie zagranicznych rozgłośni nadających w języku polskim. Opór społeczeństwaCzołgi
T-55
podczas stanu wojennego W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego struktury
NSZZ Solidarność
podjęły akcje protestacyjne –
ZOMO
sukcesywnie
pacyfikowało
kolejne strajki m.in. w
Stoczni Gdańskiej
im.
Lenina
(
16 grudnia
1981
),
Hucie im. Lenina
w
Krakowie
(w nocy z
15 grudnia
na
16 grudnia
),
Fabryce Samochodów Ciężarowych
w
Lublinie
(w nocy z
16 grudnia
na
17 grudnia
),
Stoczni im. Warskiego
w
Szczecinie
(w nocy z
14 grudnia
na
15 grudnia
), w
Hucie Katowice
(
23 grudnia
). Największy opór stawiły siłom bezpieczeństwa kopalnie
węgla kamiennego
na
Śląsku
–
15 grudnia
oddział
ZOMO
został dwukrotnie wyparty z terenu
kopalni "Manifest Lipcowy"
, za trzecim razem kilkunastoosobowa grupa milicjantów otworzyła ogień do robotników, raniąc czterech z nich[35],
16 grudnia
1981
w trakcie
pacyfikacji kopalni Wujek
funkcjonariusze ZOMO zastrzelili 9
górników
. Protesty robotnicze najdłużej trwały w
KWK Ziemowit
(do
22 grudnia
) i
KWK Piast
, gdzie 1000 górników przebywało pod ziemią od
14 grudnia
do
28 grudnia
1981
(był to najdłużej trwający strajk w historii
powojennego
górnictwa). Ulotka "Solidarności" dotycząca towarów wysyłanych do ZSRR
16 grudnia
1981 w
Gdańsku
doszło do dużej manifestacji, w której udział wzięło ok. 100 000 ludzi – starcia z oddziałami
ZOMO
trwały tam do
17 grudnia
. Funkcjonariusze ZOMO postrzelili w ich trakcie 4 osoby (z czego 1 osoba zmarła). Do podobnej wielotysięcznej demonstracji doszło
17 grudnia
1981 w
Krakowie
, gdzie również doszło do brutalnego rozpędzenia manifestantów przez służby bezpieczeństwa
PRL
. Sprzeciw wobec wprowadzenia stanu wojennego przybierał różne formy. Większość aktorów i twórców początkowo zbojkotowała zaistniałą sytuację odmawiając występów w mediach państwowych, później jednak sprzeciw złagodniał. Przyczynił się do tego fakt weryfikacji dziennikarzy, w wyniku której zostało zwolnionych z pracy co najmniej 800[12] z nich. Zwykli obywatele przeciwni polityce gen. Wojciecha Jaruzelskiego, zaczęli nosić na ubraniu
oporniki
jako symbol protestu lub z premedytacją spóźniali się do pracy, aby zamanifestować swoje poglądy polityczne (symbolem nowego stylu pracy został ślimak i żółw). W wielu polskich miastach ludzie spontanicznie wydawali amatorskimi metodami ulotki i plakaty o treści antyrządowej i antykomunistycznej, a następnie kolportowali je w miejscach publicznych protestując przeciwko rządom terroru i zaistniałej sytuacji. Na budynkach, zwłaszcza w trudno dostępnych miejscach, zaczęło się pojawiać coraz więcej antyrządowych napisów, na przykład takich jak ; "WRON won za Don", "Zima wasza wiosna nasza", "Orła wrona nie pokona" czy też C[iąg] D[alszy] N[astąpi][12]. Zamazywały je specjalnie zorganizowane ekipy, często zastępując te hasła innymi np. "KOR = Żydzi" czy "S = $"[12]. Symbolem oporu stał się oznaczający zwycięstwo znak V (victoria), a popularność zyskał zając, którego podniesione uszy tworzyły ten znak. Rozwijał się także podziemny ruch
filatelistyczny
, ze sprzedaży znaczków tzw. "poczty Solidarności" finansowano część działalności opozycji. Dochodziło także do przemianowywania nazw ulic, w
Nowej Hucie
zmieniono nazwę
Alei Róż
na Zomostrasse, oraz udoskonalania metod walki z oddziałami
ZOMO
, np. pojemniki z lakierem utrudniającym widoczność w pojazdach sił bezpieczeństwa,
kolczatki
lub noszenie
kominiarek
ograniczających działanie
gazu łzawiącego
. RepresjeW ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach
internowania
znalazło się ok. 5000 osób. Ogółem, w okresie trwania stanu wojennego, zostało internowanych ok. 10 000 osób w 49 ośrodkach internowania na terenie całego kraju. Byli to głównie przywódcy NSZZ "Solidarność", doradcy związku i związani z nim intelektualiści (m.in. na fali aresztowań zamknięto trwający w Warszawie
Kongres Kultury Polskiej
) oraz działacze opozycji demokratycznej. Dalszym 4000 osób, głównie przywódcom i uczestnikom strajków i protestów, już
24 grudnia
1981
przedstawiono zarzuty prokuratorskie i osądzono, zwykle na kary więzienia. Najwyższy wyrok otrzymała działaczka opozycyjna
Ewa Kubasiewicz
, skazana przez Sąd Marynarki Wojennej na 10 lat więzienia, za udział w organizacji strajku w
Wyższej Szkole Morskiej
w
Gdyni
. Powszechną praktyką było zwalnianie działaczy NSZZ Solidarność z pracy i zmuszanie ich do
emigracji
z kraju. Meldunek o zatrzymaniu – gotowy formularz używany przez funkcjonariuszy
Milicji Obywatelskiej
w trakcie trwania w Polsce stanu wojennego.
28 grudnia
, po stłumieniu ostatnich strajków w
kopalni "Piast"
, z pracy w tym zakładzie wyrzucono 2000 robotników – masowe zwolnienia załóg w strajkujących zakładach stosowano w skali całego kraju, z większą lub mniejszą intensywnością.
31 sierpnia
1982
, podczas protestów w drugą rocznicę
porozumień sierpniowych
, w 34 województwach zatrzymano ponad 5000 ludzi – 3000 stanęło pod różnymi zarzutami przed
kolegiami do spraw wykroczeń
, a 126 osobom wytoczono procesy sądowe. W wyniku akcji weryfikacyjnej środowisk
dziennikarskich
z zajmowanych stanowisk zwolniono 800 osób. Niektóre gazety zostały zlikwidowane, np. "
Kultura
" czy "Czas". Karano także organizacje zrzeszające działaczy studenckich, twórców i artystów, które nie chciały się podporządkować –
5 stycznia
1982
zdelegalizowano
Niezależne Zrzeszenie Studentów
(wielu jego członków aresztowano),
20 marca
1982
zlikwidowano
Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich
, w
1983
rozwiązano
Związek Polskich Artystów Plastyków
,
Związek Literatów Polskich
, oraz zarząd Polskiego
PEN Clubu
. Represje wobec intelektualistów, brak perspektyw materialnych i wolności politycznej, spowodowały w następnych latach emigrację tysięcy naukowców, lekarzy, inżynierów. Po 1981 dodatkowo nasilał się trend emigracji ludzi młodych, przed 35 rokiem życia – do
1986
za granicą pozostawało kilkaset tysięcy osób nie wierzących w możliwości ewolucji ustroju komunistycznego i nie widzących dla siebie większych perspektyw w kraju. W samym PZPR doszło do zwolnień i likwidacji części terenowych struktur partyjnych. Do
20 grudnia
funkcję straciło 500 członków partii, a kilkadziesiąt organizacji partyjnych zlikwidowano. Aresztowano także, głównie dla efektu propagandowego, znanych działaczy komunistycznych, m.in.
Edwarda Gierka
,
Piotra Jaroszewicza
oraz
Edwarda Babiucha
, kojarzonych z poprzednimi ekipami rządzącymi. Powyższa sytucja oraz rozczarowanie polityką władz, spowodowały iż do
1983
z szeregów PZPR wystąpiło 850 tys. jej członków (w tym ok. 33% wchodzących w jej skład robotników i chłopów)[36]. W
2006
Instytut Pamięci Narodowej
oszacował liczbę
ofiar śmiertelnych stanu wojennego
(w okresie od 13 grudnia 1981 do 22 lipca 1983), które poniosły śmierć (głównie śmiertelne postrzały i pobicia) podczas strajków i manifestacji na 56 osób. Całkowita liczba ofiar stanu wojennego w latach 1981-1989 wynosi nie mniej niż 91 osób, co ustaliła badająca zbrodnie stanu wojennego Nadzwyczajna Komisja Sejmowa[37] w latach 1989-1991. Jest możliwe, że całkowita liczba ofiar śmiertelnych sięga ponad 100 osób[38][39] (nie wyjaśniono ok. 90. przypadków tajemniczych morderstw politycznych dokonanych przed i po 1989[40]). Listy ofiar i przyczyny ich śmierci próbował ustalać także
Komitet Helsiński
, ogłaszając w 1989 raport zawierający listę nazwisk represjonowanych i ofiar śmiertelnych stanu wojennego. Skutki gospodarczeWprowadzenie stanu wojennego nie poprawiło niekorzystnej sytuacji gospodarczej w Polsce i nie usunęło oznak zapaści ekonomicznej kraju. Władze zapowiedziały wdrożenie reformy gospodarczej począwszy od
1 stycznia
1982
(będącej elementem systemu tzw. normalizacji). Pierwszym efektem tych działań było jednak tylko wprowadzenie od
1 lutego
1982 podwyżki cen żywności średnio o 241
procent
, a także opału i energii średnio o 171 procent[41]. Zmiany cen władze próbowały wynagrodzić społeczeństwu systemem ograniczonych rekompensat, które w praktyce okazały się niewystarczające. W roku 1982 nastąpił spadek realnych dochodów ludności średnio o 30 procent, w porównaniu do dochodów z roku 1981, a przeprowadzona
rewaloryzacja
oszczędności nie była w stanie zrównoważyć obniżenia ich wartości[41]. Pojawiające się symptomy
kryzysu
gospodarczego były wzmacniane koniecznością przeznaczania środków budżetowych na spłatę
zadłużenia zagranicznego
, które w okresie 1980-1985 wyniosło ponad 50 mld dolarów amerykańskich – spowodowało to deficyt towarów na rynku wewnętrznym, ponieważ Polska zmuszona była zwiększyć
eksport
, aby wykonać te zobowiązania. Strajki i działania roszczeniowe różnych grup społecznych, spowodowały w ciągu roku
1982
wzrost poziomu płac realnych do stosunkowo wysokiego poziomu, co nastąpiło dzięki podwyżkom wynagrodzeń i dodatkowym świadczeniom. Nadal nie udawało się osiągnąć równowagi rynkowej, braki na rynku żywnościowym i towarowym zmuszały do utrzymywania systemu reglamentacji wielu artykułów – w
1982
objęła ona m.in. buty (1 para obuwia na osobę na rok) i alkohol (0,5 litra na osobę dorosłą na miesiąc, co spowodowało obniżenie poziomu rocznej konsumpcji alkoholu do 4,3 litra w
1982
, w stosunku do 6 litrów pod koniec lat 70. – spadek ten był spowodowany także zjawiskiem nielegalnej produkcji oraz deklaracjami
prohibicyjnymi
robotników)[42]. Podstawowym mechanizmem napędzania gospodarki w latach
1982
-
1984
stało się wydłużenie czasu pracy oraz zmiany w strukturze
importu
[42]. W 1983 władzom udało się dzięki temu zahamować spadek
dochodu narodowego
(oficjalnie tłumaczony jako efekt amerykańskich
sankcji gospodarczych
), jednak w
1985
nadal był on niższy o 20% w stosunku do poziomu z roku 1979[42]. W okresie 1982-1986 wzrosła
produkcja przemysłowa
o 20 procent, w tym samym okresie wzrosła również produkcja rolnicza – średnio o 12 procent[12]. Narastała presja inflacyjna, co wiązało się z wcześniejszymi ustępstwami władz w zakresie ograniczonego wzrostu wynagrodzeń. W okresie 1981-1985
inflacja
w zakresie tylko cen urzędowych wyniosła 15 procent[12]. Mimo zablokowania inwestycji państwowych, nie powiodły się próby ograniczenia
deficytu budżetowego
, który równoważono dodrukowywaniem nowego pieniądza (tzw. pustego pieniądza) – co było dodatkowym czynnikiem napędzającym wzrost inflacji. Pozostałe elementy wprowadzanej od
1982
tzw. reformy gospodarczej nie były wprowadzane w pełnym zakresie, a ich wdrażanie następowało w powolnym tempie. Próbowano wprowadzić pewne elementy
gospodarki rynkowej
, równolegle zachowując pełną kontrolę nad
gospodarką centalnie planowaną
– co stanowiło sprzeczność samą w sobie, ponieważ rezygnacja z pryncypiów systemu gospodarki socjalistycznej była niemożliwa z przyczyn politycznych. Niepowodzenia w zakresie reform gospodarczych wzmacniane były również niewydolnością systemu
nomenklatury
i nieumiejętności aparatu gospodarczego. Poszukiwano wobec tego rozwiązań cząstkowych, które nie prowadziły do osiągnięcia realnych efektów i nie przyniosły w efekcie istotnych zmian. Kontrowersje wokół wprowadzenia stanu wojennego Opinie historyków
Norman Davies
nazwał wprowadzenie polskiego stanu wojennego z 1981 przez
gen. Wojciecha Jaruzelskiego
"najdoskonalszym zamachem wojskowym w historii nowożytnej Europy"[43]. Zdaniem
Andrzeja Ajnenkiela
stan wojenny był sui generis wojskowym zamachem stanu[44]. W opinii
Wojciecha Roszkowskiego
"pod względem prawnym stan wojenny był zamachem stanu"[45].
Andrzej Friszke
stwierdza, iż fakt wydania decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego przez Radę Państwa, w trakcie trwającej sesji Sejmu było "złamaniem prawa"[46], oraz że w istocie "chodziło o faktyczny zamach stanu"[46]. Argumenty za wprowadzeniem stanu wojennegoWedług sondaży wykonywanych niemal corocznie od
1991
roku, większa część społeczeństwa niezmiennie popiera decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego[47][48]. Wcześniejsze
wydarzenia na Węgrzech w 1956
i w
Czechosłowacji
w
1968
(protesty opozycji krwawo stłumione interwencją wojsk
Układu Warszawskiego
), zaistniałe w innych warunkach geopolitycznych, są przytaczane przez zwolenników wprowadzenia stanu wojennego jako argument na rzecz tezy, że wkroczenie oddziałów armii państw sąsiednich było możliwe. Gen. Wojciech Jaruzelski utrzymuje, że jeśli stan wojenny nie zostałby wprowadzony, prawdopodobnie wojska radzieckie wkroczyłyby do Polski. Na poparcie tej tezy są przytaczane następujące argumenty: -
Doktryna Breżniewa
w 1981 nadal obowiązywała, a za jej bezwzględne egzekwowanie odpowiedzialna była między innymi
Armia Radziecka
, która na początku lat 80.
nadal była doskonale wyposażona i wyszkolona
a ówczesna
interwencja w Afganistanie
jedynie w nieznacznym stopniu obniżała zdolność bojową Armii Radzieckiej[], gdyż operację tę prowadzono siłami środkowoazjatyckich okręgów wojskowych. Także inne Armie Państw Układu Warszawskiego:
CzAL
i
NAL NRD
były gotowe do wkroczenia na teren Polski, gdzie już stacjonowały znaczne zgrupowania Armii Radzieckiej.
- Ostrzeżenia władz
Stanów Zjednoczonych
w stosunku do
ZSRR
, że wkroczenie
Armii Radzieckiej
do Polski spowoduje poważne kłopoty. Amerykanie użyli tej groźby w jedynym momencie, gdy interwencja ZSRR wydawała się być prawdopodobna – w grudniu 1980 (nic nie wiadomo o takim ostrzeżeniu z grudnia 1981).
- Naciski władz radzieckich na polskie w postaci prezentowania map z planami wkroczenia wojsk do Polski w grudniu 1980 roku[].
Argumenty przeciw wprowadzeniu stanu wojennegoPrzeciwnicy wprowadzenia stanu wojennego podnoszą bezzasadność podjęcia takich środków i ich asymetrię wobec rzeczywistego zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Według nich, w grudniu 1981 nie istniało już zagrożenie interwencją ZSRR (realne jeszcze w grudniu 1980), a wprowadzenie stanu wojennego miało po prostu powstrzymać dalszą demokratyzację ustroju PRL, czego władze komunistyczne w normalnych warunkach nie mogłyby dokonać, o czym świadczy chociażby podjęcie prac studyjnych nad możliwością wprowadzenia stanu wojennego już w końcu sierpnia 1980. - Zdaniem przeciwników wprowadzenia stanu wojennego najnowsze badania historyczne, szczególnie związane ze stenogramami Komisji Susłowa, przeczą tezom o groźbie interwencji. Stenogramy ówcześnie prowadzonych rozmów pomiędzy kierownictwem PRL oraz przedstawicielami ZSRR wskazują, że to ZSRR naciskał na rozwiązanie problemów z Solidarnością siłami wyłącznie polskimi. Co więcej, stenogramy wskazują samego gen. Jaruzelskiego jako stronę zabiegającą o pomoc militarną ZSRR w wypadku niepowodzenia stanu wojennego[]. Jednakże świadomość materiałów źródłowych Komisji Susłowa w społeczeństwie jest niska.
- Zdaniem przeciwników decyzji podjętej przez generała Jaruzelskiego istnieją poważne dowody na to, że nie było realnej groźby interwencji wojsk Układu Warszawskiego, a generał wprowadził
stan wojenny
w celu utrzymania u władzy PZPR. 8 i 9 grudnia 1981 r. (na bocznicy kolejowej w
Brześciu
) gen. Jaruzelski spotkał się z marszałkiem
Kulikowem
i wicepremierem ZSRR Bajbakowem, od których zażądał wsparcia militarnego. Na temat tych żądań debatowano 10 grudnia na posiedzeniu Biura Politycznego KC KPZR. Rosjanie odrzucili żądania Jaruzelskiego w wyraźny sposób sugerując mu by sam rozprawił się z opozycją[].
- Cała operacja Z (taki kryptonim nosił stan wojenny w materiałach Biura Politycznego KC KPZR), była przygotowywana już od czasu
strajków sierpniowych
w
1980
w konsultacji z politykami radzieckimi, a jej przeprowadzenie Wojciech Jaruzelski uzależniał od udzielenia PRL pomocy gospodarczej przez ZSRR, w obliczu spodziewanych sankcji zachodnich. Dał temu wyraz Jurij Andropow na posiedzeniu radzieckiego politbiura
10 grudnia
1981
: Jaruzelski dość uporczywie wysuwa wobec nas żądania ekonomiczne i uzależnia przeprowadzenie operacji Z od pomocy gospodarczej z naszej strony, a nawet, powiem więcej, chce pomocy wojskowej choć nie mówi tego wprost[49].
- Wprowadzenie stanu wojennego było niezgodne z prawem PRL[50].
-
Radziecka interwencja w Afganistanie
rozpoczęta 25 grudnia 1979 roku, zwiększyła
zimnowojenne
napięcie zaprzepaszczając plany ograniczenia
wyścigu zbrojeń
– w połowie 1980
Kongres Stanów Zjednoczonych
nie
ratyfikował
porozumienia w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych (
SALT II
) w reakcji na inwazję ZSRR na Afganistan. Istniały uzasadnione obawy iż wprowadzenie stanu wojennego w Polsce spowoduje podobną reakcję USA i sił
NATO
w
Europie
, które uznają ten akt za prowokację, pretekst do występowania w negocjacjach rozbrojeniowych z ZSRR z pozycji siły i zwiększenia ilości rakiet balistycznych średniego zasięgu rozlokowanych w bazach europejskich – tym samym eskalując i tak już napiętą sytuację. W istocie, rząd USA uznał iż wprowadzenie stanu wojennego przeczy radzieckim zapewnieniom o chęci kontynuowania tzw. polityki odprężenia w stosunkach ZSRR – USA i postanowił przyspieszyć proces rozmieszczania w Europie nowej generacji rakiet
Pershing II
i Cruise, a 23 marca 1983 prezydent
Ronald Reagan
oficjalnie ogłosił plany wprowadzenia systemu
laserowej
obrony przeciwrakietowej (ang. Strategic Defense Initiative –
Inicjatywa Obrony Strategicznej
), potocznie zwanego programem "gwiezdnych wojen". Był to kolejny element który wydatnie przyczynił się do upadku ZSRR, który nie mogąc dorównać technologicznie wymogom współczesnego pola walki, głównie w wyniku zapóźnień w dziedzinie
informatyki
i problemów ekonomicznych (wojna w Afganistanie pochłonęła równowartość ponad 100 mld dolarów amerykańskich), ostatecznie przegrał zimnowojenną rywalizację. Paradoksalnie, wprowadzenie stanu wojennego, mimo iż w założeniach miało uchronić
PRL
przed rozpadem (przynajmniej w istniejącym w owym czasie kształcie społeczno-gospodarczym i politycznym), przyczyniło się ostatecznie do upadku komunizmu światowego i ZSRR.
Pierwsza próba osądzenia organizatorów stanu wojennego6 grudnia 1991 roku grupa 51 posłów z Klubu Parlamentarnego
Konfederacji Polski Niepodległej
złożyła do Marszałka Sejmu wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej oraz do odpowiedzialności karnej osób odpowiedzialnych za wprowadzenie stanu wojennego. Wniosek obejmował 26 osób: wszystkich członków
Rady Państwa
(która z naruszeniem postanowień art. 31. ust. 1
Konstytucji PRL
podjęła uchwałę o wprowadzeniu tego stanu) oraz wszystkich członków
Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego
(która administrowała krajem w okresie stanu wojennego). Autorem wniosku był poseł KPN
Mirosław Lewandowski
, który w Sejmie uzasadniał celowość osądzenia osób w związku z wprowadzeniem i realizacją stanu wojennego[51]. Sprawę skierowano do sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej, która nie zakończyła prac przed upływem kadencji Sejmu w 1993 roku. Postępowanie kontynuowano w Sejmie II Kadencji. Mimo sprzeciwu Klubu Parlamentarnego KPN i
BBWR
[52] Sejm 23 października 1996 roku podjął uchwałę umorzeniu postępowania w tej sprawie (M.P. 1996 Nr 67, poz. 629). Akt oskarżenia z 2007 przeciwko organizatorom stanu wojennego
17 kwietnia
2007
Instytut Pamięci Narodowej
zakończył długotrwałe śledztwo przeciwko organizatorom stanu wojennego – Wojciechowi Jaruzelskiemu i Czesławowi Kiszczakowi (w sumie aktem oskarżenia objęto 9 osób) i skierował przeciwko nim
akt oskarżenia
do Sądu Rejonowego Warszawa Śródmieście. Wojciech Jaruzelski, jako stojący na czele utworzonej w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, został przez IPN oskarżony o
zbrodnię komunistyczną
, polegającą na kierowaniu "związkiem przestępczym o charakterze zbrojnym, mającym na celu popełnianie przestępstw", a także o podżeganie członków ówczesnej Rady Państwa PRL (organ ten formalnie wprowadził stan wojenny w PRL w 1981) do przekroczenia ich uprawnień poprzez uchwalenie dekretów o stanie wojennym w czasie sesji Sejmu PRL – wbrew obowiązującej wówczas Konstytucji. Akt oskarżenia został
14 maja
2008 zwrócony ze względu na "istotne braki śledztwa". Sędzia uznała, że IPN nie wykonał "typowych czynności śledczych", opinie biegłych są "niepełne, nieaktualne i sprzeczne ze sobą", a także "rozbieżne m.in. co do groźby interwencji ZSRR". Sąd zalecił m.in. powołanie zespołu biegłych historyków, uznając, że IPN tego nie uczynił[53]. KalendariumJednorazowa przepustka zezwalająca na wyjazd na święta do innego miasta Ocenzurowany telegram z okresu stanu wojennego Akty prawne dotyczące stanu wojennego- Uchwała Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 155
)
- Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 154
, z późn. zm.)
- Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 156
)
- Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 157
, z późn. zm.)
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zasad postępowania w sprawach o internowanie obywateli polskich (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 159
)
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie wykonania przepisów dekretu o stanie wojennym w zakresie łączności (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 160
)
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zasiłków przysługujących członkom rodzin żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową w czasie obowiązywania stanu wojennego (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 161
)
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie wykonania dekretu o stanie wojennym w zakresie gromadzenia środków pieniężnych, obrotu pieniężnego i obsługi finansowej oraz udzielania kredytów (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 162
)
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie obowiązku złożenia do depozytu broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz zakazu noszenia przedmiotów i narzędzi, których używanie może zagrażać porządkowi publicznemu (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 163
)
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zezwoleń na zmianę miejsca pobytu w czasie obowiązywania stanu wojennego oraz zasad i trybu postępowania w tych sprawach (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 164
)
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie tymczasowego regulaminu pobytu internowanych w ośrodkach odosobnienia (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 165
)
- Ustawa z dnia
25 stycznia
1982
r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego (Dz. U. Nr 3, poz. 18, z późn. zm.)
- Ustawa z dnia
18 grudnia
1982
r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego (Dz. U. Nr 41, poz. 273, z późn. zm.)
- Uchwała Rady Państwa z dnia
19 grudnia
1982
r. w sprawie zawieszenia stanu wojennego (Dz. U. Nr 42, poz. 275)
- Uchwała Rady Państwa z dnia
20 lipca
1983
r. w sprawie zniesienia stanu wojennego (Dz. U. Nr 39, poz. 178)
Przypisy- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia
12 grudnia
1981
r. w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa (Dz. U. Nr 29, poz. 155).
- ↑ Przyjęciu uchwały Rady Państwa sprzeciwił się jeden z jej członków,
Ryszard Reiff
, przedstawiciel
PAX
(Protokół nr 22/81 nadzwyczajnego posiedzenia Rady Państwa, "Rzeczpospolita" z
12
-
13 grudnia
1992
), za co został usunięty ze stanowiska
- ↑ Andrzej Ajnenkiel, Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym 1791-1997, Warszawa 2001, s. 335; Marian Kallas, Historia ustroju Polski X-XX w., wyd. 4., Warszawa 2001, s. 442; Marian Kallas, Adam Lityński, Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2000, s. 187; Wielka encyklopedia PWN, t. 29, Warszawa 2005, s. 538.
- ↑ Uchwała z dnia 25 stycznia 1982 r. (M.P. Nr 5, poz. 20)
- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia
19 grudnia
1982
r. w sprawie zawieszenia stanu wojennego (
Dz. U. z 1982 r. Nr 42, poz. 275
).
- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia
20 lipca
1983
r. w sprawie zniesienia stanu wojennego (Dz. U. Nr 39, poz. 178).
- ↑
Andrei A. Gromyko, Dimitri F. Ustinov, Konstantin U. Chernenko, Mikhail A. Suslov, Yuri V. Andropov "Special Dossier on the Polish Crisis of 1980"
- ↑
Oryginał memorandum BP KPZR z sierpnia 1980, dotyczący żądania Ministra Obrony ZSRR przygotowania dodatkowych sił Armii Radzieckiej
- ↑ Antoni Dudek:
Stan wojenny w Polsce
.
IPN
, 2001.
- ↑
Report Warning of Soviet intervention
- ↑ 11,0 11,1
Reagan nie chciał dać Polski ZSRR
.
Gazeta Wyborcza
, 10.03.2007.
- ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 Andrzej Paczkowski: Pół wieku dziejów Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, ss. 331, 347, 349, 350, 354, 355, 371. .
- ↑ 13,0 13,1
Alert Memorandum: Poland CIACO NID 81
.
- ↑
Ryszard Terlecki
, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944-1990,
Kraków
2007
, s. 270-271.
- ↑ 15,0 15,1 Benjamin Weiser: Ryszard Kukliński. Życie ściśle tajne. Warszawa: Świat Książki, 2005. .
- ↑ Ryszard Terlecki, op. cit. 277.
- ↑
"Mniejsze zło" postkomuny
.
Nasz Dziennik
, 09.09.2003.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 Gabriel Mérétik: Noc generała. Warszawa: Wydawnictwa Alfa, 1989, ss. 99, 198. .
- ↑ Komunikat o braku znaczącego zwiększenia komunikacji radiowej w ramach Układu Warszawskiego wydał Sekretarz Generalny
NATO
, Joseph Lungs w dniu 13 grudnia 1981 o godz 16:00 w kwaterze NATO w Brukseli
- ↑ 20,0 20,1 Specjalna Komisja do spraw Archiwów przy Prezydencie
Federacji Rosyjskiej
. Dokument odtajniony. Protokół nr 31 z 20 sierpnia 1993 r. "Posiedzenie Biura Politycznego KC KPZR dnia 10 grudnia 1981 roku", cytat w oryginale: "Мы не намерены вводитъ войска в Полъшу"'.
- ↑
Oryginał protokołu z narady Biura Politycznego KC KPZR z dnia 10 grudnia 1981
- ↑ 22,0 22,1 Lech Kowalski: Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2001, s. 423. .
- ↑ Zob. szerzej: Lech Mażewski, Stany nadzwyczajne w Polsce w latach 1918-1989, Toruń 2006, s. 148-204; Michał Brzeziński, Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa 2007, s. 127-147.
- ↑ Zob. Obwieszczenie Przewodniczącego Rady Państwa z dnia
16 lutego
1976
r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalonej przez
Sejm Ustawodawczy
w dniu
22 lipca
1952
r. (Dz.U. Nr 7, poz. 36).
- ↑ Stanisław Gebethner, [w:] Janina Zakrzewska (red.), Prawo państwowe PRL, Łódź-Warszawa 1964, s. 139.
- ↑ Stefan Rozmaryn, Polskie prawo państwowe, Warszawa 1951, s. 532.
- ↑ 27,0 27,1 Romuald Kraczkowski, Sejm w okresie PRL, [w:] Juliusz Bardach (red.), Dzieje Sejmu polskiego, wyd. 2.. Warszawa, 1997, s. 299.
- ↑ Sejm PRL VIII kad. – III sesja, druk nr 132.
- ↑ Andrzej Gwiżdż, Opinia w sprawie zagadnień prawnych związanych z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego w 1981 r., 1992, s. 12.
- ↑ Jerzy Stembrowicz, Z problematyki stanu nadzwyczajnego w prawie konstytucyjnym, "Więź" 1988, nr 11-12, s. 108-109 oraz tegoż, Rada Państwa w początku lat osiemdziesiątych, "Studia Prawnicze", 1989, nr 2-3, s. 250.
- ↑ Zbigniew Witkowski, [w:] Jan Galster, Edmunt Mizerski, Zbigniew Witkowski, Nowe uregulowania w polskim prawie konstytucyjnym, s. 77, przyp. 14.
- ↑ Lech Gardocki, Odpowiedzi na pytania Przewodniczącego Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej p. prof. Jerzego Wiatra, dotyczące kwestii prawnych, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa 1996.
- ↑ Ryszard Terlecki, op. cit., s. 286-288
- ↑ Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin Czarna Księga Komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania. Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, s. 363
- ↑ Ryszard Terlecki, op. cit., s. 290
- ↑ Maksymalną liczebność PZPR osiągnęła w
1980
, gdy w jej szeregach znajdowało się 3092 tys. członków. Rezygnacja z członkostwa w PZPR następowała już od roku
1980
, kiedy to zalegalizowano
NSZZ Solidarność
, jednak wprowadzenie stanu wojennego znacznie przyspieszyło ten proces.
- ↑ Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej do Zbadania Działalności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z działalności w okresie 10. kadencji Sejmu (1989-1991), Warszawa 1991. Komisja zbadała łącznie 122 przypadki zgonów, co do których istniało uzasadnione podejrzenie, iż sprawcami ich byli funkcjonariusze MSW
- ↑
Ofiary stanu wojennego i lat następnych do 1989
- ↑
Lista śmiertelnych ofiar komunistycznego aparatu represji w latach 1981-1989
- ↑ Opracowanie zbiorcze "Dokumentacja i rzeczywistość" Wydawnictwo Aramant, Warszawa, 1993
- ↑ 41,0 41,1 Andrzej Garlicki: Historia 1939 – 1997/98. Polska i świat. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe "Scholar", 1998, ss. 385, 386. .
- ↑ 42,0 42,1 42,2 Andrzej Poleski, Jakub Basista, Tadeusz Czekalski, Krzysztof Stopka: Dzieje Polski. Kalendarium. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, ss. 794, 799. .
- ↑ Norman Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, Kraków 1999, s. 1181
- ↑ Andrzej Ajnenkiel, Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym 1791-1997, Warszawa 2001, s. 335
- ↑ Wojciech Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914-1993, t. 2, Warszawa 1995, s. 826
- ↑ 46,0 46,1 Andrzej Friszke: Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2003, s. 404. .
- ↑
Niezmienne oceny stanu wojennego: 1999 – 2001, Raport TNS OBOP
- ↑
http://www.pentor.pl/56212.xml
, Raport Pentor Research International
- ↑
Władimir Bukowski
Moskiewski proces,
Warszawa
1998
, s. 569
- ↑ Rada Państwa na podstawie art. 30 pkt 5 Konstytucji była upoważniona do wydawania
dekretów
z mocą
ustawy
. Jednakże art. 31 ust. 1 Konstytucji ograniczał to prawo do okresów między sesjami
Sejmu
. W grudniu
1981
r. trwała sesja Sejmu, pomimo to zdecydowano się na wydanie – "w związku z art. 33 ust. 2 Konstytucji", jak określono w jego arendze – Dekretu o stanie wojennym (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 154
) oraz Dekretu o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 156
) i Dekretu o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego (
Dz. U. z 1981 r. Nr 29, poz. 157
). Tym samym przy wydaniu tych dekretów zostały naruszone przepisy konstytucyjne. Romuald Kraczkowski, Sejm w okresie PRL, [w:] Juliusz Bardach (red.), Dzieje Sejmu polskiego, wyd. Warszawa 1997 s. 299
- ↑ Mirosław Lewandowski:
Oświadczenie w sprawie wniosku o pociągnięciu do odpowiedzialności osób winnych wprowadzenia stanu wojennego
.
- ↑ Adam Słomka:
Wystapienie sejmowe w związku ze sprawozdaniem Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej z przeprowadzonego postępowania w sprawie z wniosku wstępnego o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu oraz do odpowiedzialności karnej 26 osób w związku z wprowadzeniem i realizacją stanu wojennego (druk nr 1745)
.
- ↑ interia.pl:
Sąd zwrócił IPN akt oskarżenia za stan wojenny
.
Zobacz też Bibliografia-
Antoni Dudek
: Stan wojenny w Polsce 1981-1983. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2003. . (
pol.
)
- red.: Antoni Dudka i Krzysztof Madeja:
Stan wojenny w Polsce. Stan badań (publikacja internetowa)
(
pol.
). [dostęp 10 sierpnia 2008].
- Tadeusz Ruzikowski: Stan wojenny w Warszawie i województwie stołecznym 1981-1983. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009. .
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Stan wojenny w Polsce 1981-1983":
Wszystkich Świętych
...
Pęcice
...
Dzień Zaduszny
...
Biskup
...
Mieszko II Lambert
...
Nadciśnienie tętnicze
...
Guwernantka
...
Adwentyzm
...
Oddychanie komórkowe
...
Xiamen
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Stan wojenny w Polsce 1981-1983":
Zasady zgodnego z prawem wykorzystywania komputera (plansza 4)
...
02c Pojęcia podstawowe - część 3 (plansza 11)
...
21 Alkohol i inne używki. Kolizje i wypadki (plansza 1)
...
|